چکیده

عدالت حقیقتی است که انسان ها در زلال فطرت خود با آن آشنا بوده و خواهان آن می باشند. .  عدالتخواهی از انزجار درونی نسبت به ظلم آغاز می شود و تا پر اصطکاک ترین اقدامات در مقابل بی عدالتی ادامه پیدا می کند و کسی که هیچ مرتبه و کنشی از عدالت خواهی نداشته باشد، به یقین دچار انحطاط شخصیت و مردگی بشری شده است. متاسفانه در دنیای معاصر، تفکر و روحیه عدالت خواهی و ظلم ستیزی در جوامع بشری، رو به زوال است. و در مقابل منش بی تفاوتی و بی تعهدی در مقابل انواع بی عدالتی های اجتماعی و اقتصادی رو به رشد است. این پدیده، به عنوان یکی از آسیب های جدی اجتماعی در روابط انسانی یاد شده است. نوشتار حاضر در پی رفع این معضل انسانی در حوزه ی زنان به عنوان نیمی از پیکره ی جامعه است؛ اهمیت این پژوهش، از آن روست که زن نقش ارزنده و تاثیرگذاری بر رشد انسانی نهاد خانواده، جامعه و تمدن دارد. از سویی دیگر با کنکاش در آموزه های دینی، واقعه ی غدیر به عنوان پایه ریز عدالت معرفی شده است و فلسفه ی غدیر، احیای تفکر عدالتخواهی و ظلم ستیزی در بشر است. بنابراین با مدد به اینکه گفتمان غدیر می‌تواند همچنان در مدیریت بشر امروزی، الهام‌بخش باشد تلاش داریم مولفه هایی که باعث رشد شخصیت زنان در مسیر عدالت خواهی میشود را با توجه به رهنمودهای امام علی (ع ) به عنوان منتخب غدیر ارائه دهیم؛ مولفه هایی چون جایگاه شناسی زن، آگاهی از عدالت، شناخت حقوق انسانی، عدالت به مثابه تکلیف، سبک زندگی مبتنی بر عدالت، جامعه عدالت محور، خانواده عدالت محور.

کلید واژگان: رشد، شخصیت، غدیر، عدالت، زن معاصر

مقدمه

نقش زنان و ابعاد سازنده آنان در زمینه های اخلاقی،‌ مذهبی، ‌اجتماعی،‌ سیاسی، ‌اقتصادی و تربیتی چشمگیر است یک زن به عنوان انسان در درجه اول و همسر و مادر نقش والایی در تربیت و رشد انسانیت و ارزش های انسانی دارد  اما در دنیای معاصر متاسفانه جایگاه «زن»، تا سطح «تن» تنزّل یافته. و زن دچار تن مداری، فرد گرایی و مصرف گرایی های افراطی شده است و یکی از نتایج عمده این تنزل یافتگی شخصیت زن، بی تعهدی و بی تفاوتی در رویایی با ناعدالتی های پیرامونی است. و این یعنی سقوط شخصیت انسانی زن .  در حالی که «انسان متعهد نمی تواند برابر اتفاقاتی که در اطراف او رخ می دهد، بی تفاوت باشد بلکه احساس وظیفه می کند و خود را مسئول می داند، اگر کاری هم از دست او ساخته نباشد لااقل بی تفاوت نبوده و جنب و جوشی خواهد داشت.» (حقیر ابراهیم آبادی، فاطمه،۱۳۹۷ ،بی تفاوتی اجتماعی و علل آن از منظر حضرت زهرا«س»، سایت ششم) بنابراین با توجه به وضعیت جامعه معاصر که هجوم ناهنجاری های افسارگسیخته روز به روز بیشتر شده و زنان را مورد هدف قرار داده است لزوم معاصر سازی وقایع تاریخ اسلامی همچون غدیر و  الگوهای بی نظیر آن همچون امام علی ع به عنوان منتخب غدیر برای بیرون رفت از این ورطه  بیش از پیش احساس می گردد. شخصیّت اصلى و واقعى انسان، در تصوّر اسلامى، برخاسته از پیروى اصول انسانیّت، همچون عقل و معرفت و علم و پرهیزگارى و عاطفه و مردم دوستى و نیکى کردن به مردمان و صفات و خصلت های نیک ملکوتى دیگر است. (حکیمی، محمدرضا. ۱۳۹۵، ترجمه الحیاه، ج: ۴، ص: ۷۹)

غدیر و رشد شخصیت زنان در مسیر عدالتخواهی

رخداد غدیر، موضوعی زنده، انسان ساز و جامعه ساز است. غدیر از تاریخ وقوعش، تحولی بزرگ در سرنوشت زندگی مردمان عصر پیامبر ایجاد کرد که دگرگونی حاصل از آن، هرگز وِیژه آن روزگار نماند. غدیر در آن روز تاریخ ساز یعنی انتخاب علی (ع) به عنوان رهبر و پیشوای جامعه اسلامی، انتخابی از جانب خدا و پیامبر بود برای این که رسالت پیامبر ناتمام رها نشود. اما نتیجه غدیر برای نسل های آینده باقی است. (حیدری، محمد ، انصاری، نرگس، آیا جریان غدیر، قضیه ای تاریخی است، سایت ششم، ۱۴۰۱) در تاریخ مسلمانی، روز غدیر را باید به حق، روز پایه ریزی عدالت عمومی نامید. (حکیمی، سرود جهشها، ص. ۱۱۰) روزی که خاتم پیامبران در کنار برکه خشک و سوزان غدیر، با نزول آیات وحی و امر الهی، علی (ع) را چونان استوارترین استوانه عدالت و ستون خیمه حیات و عماد حقیقت، در کانون حیات بشری بر پای داشت. (حکیمی، مرام جاودانه، ص. ۳۴) غدیر مفهومی فراتر از تاریخ دارد و می‌تواند در مدیریت بشریت امروزی الهام‌بخش باشد. برای تحول و رشد روحیه عدالت خواهی در زنان مسلمان معاصر میتوان از آموزه های علی (ع ) رهنمودهایی آموخت. چرا که غدیر؛ تداعی کننده مرد بزرگی است که تعظیم همه عصرها و نسل‌ها را در محضر خویش بر انگیخته است. مردی که نه تنها با اندیشه و سخنش، بلکه با وجود و زندگی‌اش، به همه دردها و نیازهای بشری در همه اعصار، پاسخ می‌دهد.در ذیل به برخی از این مولفه های راهبردی اشاره میشود:‌

جایگاه شناسی زن

یکی از عوامل بی تفاوتی و بی دردی افراد در برابر بی عدالتی ها، نشناختن ارزش و جایگاه خود است. چرا که عدالت طلبی و عدالت خواهی از شئونات مهم انسانی است که به حکم انسان بودن باید دارا بود.از مسائل بزرگ در تاریخ بشریت این بوده است که همواره زن جایگاه حقیقی خود را نشناخته است. اهمیت شناخت ارزش و جایگاه خود به حدی است که امام علی علیه السلام می فرمایند: «کسی که ارزش خود را بشناسد، خویشتن را با امور فناپذیر خوار نگرداند.» (غررالحکم حدیث ۸۶۲۸) همچنین در کلامی دیگر می فرمایند: «هرکه خود را نشناخت، از راه نجات دور افتاد و در وادی گمراهی و نادانی ها قدم نهاد.»(غرر الحکم : ۹۰۳۴) «ایمان به توانمندى‌ها و شناخت نیروهاى بالفعل و بالقوّۀ خود، سنگ زیرین بناى شخصیت آدمى، .. است» (حکیمی، محمدرضا. ۱۳۹۵ ترجمه الحیاه، ج: ۱۰، ص: ۵۳۳،) باور به «بودن زن» مهم ترین ضرورتی است که پاسداشت حقوق انسانی وی در گروی آن قرار دارد و در غیاب چنین باوری، هر سخن و اقدامی به جای تحقق جایگاه واقعی زن، چونان ابزاری مورد استفاده آنانی قرار می گیرد که به بهانه آزادی و تامین حقوق زن، صرفاْ به منافع و مطامع خود از رهگذر بهره وری هر چه آزادتر از ویژگی های زنانه می اندیشند. (عطارزاده، مجتبی، بنیادهای هویت مداری زن در آموزه های مکتب نبوی، ص. ۸) در دیدگاه اسلام و قرآن، زن انسانی ارزشمند است و هر تمجید و تحسینی که در مورد انسان مطرح باشد، بدون استثناء و بدون هیچ کم و کاستی در مورد زن هم صادق است. افزون بر این، حتی از حیث جنسیت یعنی از حیث زن بودن و موقعیت‏ ها و نقش‏ هایی که در این رابطه می‏ یابد، هم موجودی ارزشمند تلقی شده است. زن در مقام همسری، در مقام مادری و در مقام دختری از موقعیت قابل توجهی برخوردار است و به ویژه از حیث اجتماعی و در جامعه اسلامی بسیار محترم شمرده شده است. به گونه‏ای که فرهنگ اسلامی زن را دارای حریم خاصی می‏شمارد و موجود مقدسی به حساب می‏آورد تا بدین حد که اجازه کوچک ترین تعرّض و بی‏احترامی نسبت به او را نمی‏دهد. ( تبیین هویت ذاتی زن در تعریف قرآن از انسان، عظیمی فر، مینا،‌  سایت برنا نیوز، ۱۴۰۲/۰۹/۲۰) «زن»، تنها «تن» نیست، زن، شخصیّت است. و شخصیّت او فراتر از تن است. دختران و بانوانى، که از منظر تن به زن مى‌اندیشند، و تن‌نمایى را شخصیّت مى‌پندارند، از زن راستین فاصله دارند….» (کیا، مرتضی, و مرتضی کیا, و محمدرضا حکیمی. ۱۳۹۳ ، سه یار خراسانی در انقلاب‌: مطهری – شریعتی‌ – حکیمی‌ (ضمیمه‌) استا‌د محمدتقی‌ شریعتی‌، ص. ۱۴۴)

حضرت علی (ع)، جایگاه متعالی را برای زن مسلمان ترسیم نموده اند؛ حضرت علی (ع) «زن را امانت الهی میداند که همچون امانت‌های دیگر خداوند ارزشمند و قابل اکرام و احترام میباشد و باید آنچنان که شایستۀ امانتگذار است از او محافظت و نگهداری شود؛ زیرا در قیامت خداوند متعال از امانت‌های خود سؤال می فرماید که با آن‌ها چگونه رفتار کردید. آیا حق امانتداری را به جا آوردید؟» (مستدرک ، ج ۲، ص ۵۵۱)

آگاهی از عدالت

شناخت عدالت به عنوان یک اصل اساسی و لازم‌الاجرا در زندگی، باعث تقویت روحیه و رشد شخصیت عدالت‌خواهی در انسان می‌شود. بدین منظور، مطالعه و تفکر درباره عدالت، آثار آن و پیامدهای ظلم و بی‌عدالتی، می‌تواند مفید باشد.. در اهمیّت‌ عدالت،‌ همین‌ بس‌ که‌ آموزه‌ عدل‌ الاهی‌ یکی‌ از آموزه‌های‌ مهم‌‌ تمام‌ پیامبران‌ الاهی‌ است‌؛ « در عهد عتیق،‌ به‌ دادورزی‌ خداوند اشاراتی‌ شده‌ است‌. ابراهیم‌، نخستین‌ سرور عبرانیان،‌ خداوند را داور تمام‌ زمین‌ می‌خواند (سفر پیدایش‌، ۲۵:۱۸). نزد عالمان ‌یهود نیز خداوند در جایگاه‌ آفریننده‌ جهان‌ و خالق‌ انسان،‌ بندگانش‌ را مسؤول‌ روشی‌ که‌ در زندگی‌ پیش‌ می‌گیرند، می‌داند و بندگان‌ می‌باید درباره‌ اعمال‌ خود در پیشگاه‌ عدل‌ الاهی‌ پاسخگو باشند وداوری‌های‌ خداوند، همواره‌ درست‌ و عادلانه‌ است‌. «خداوند، منصف‌ است؛ فراموشکار نیست‌ و ازکسی‌ ملاحظه‌ نمی‌کند» (یشنا آووت‌، ۲۲:۴). (الف‌. کهن‌، ۱۳۵۰: ص‌ ۴۲) همچنین‌ در آیین‌ مسیحیت،‌ سخن‌ از عدل‌ الاهی‌ به‌ میان‌ آمده‌ است‌؛ هر چند متکلّمان‌ مسیحی‌ بیش‌تر بر اوصافی‌ چون‌ نیکویی‌ و نیک‌خواهی‌ خداوند تأکید می‌ورزند. (هیسین‌، بی‌تا: ۸۱)

در قرآن‌ کریم،‌ بصورتی‌ بسیار روشن‌تر، آشکارتر و با تأکید بیش‌تر از عدالت‌ خداوند و ضرورت‌ دادگری‌ سخن‌ رفته‌ است‌.از جمله: فرمان‌ جز به‌ دست‌ خدا نیست‌ که‌ حق‌ را بیان‌ می‌کند و او بهترین‌ داوران‌ است‌ (انعام‌(۶):۵۷). » (قربان نیا، ناصر، ۱۳۸۳عدالت و حقوق، قبسات،  شماره ۳۲ ) و برای گسترش آن در عالم، پیامبرانی را فرستاده که هدفشان برقراری قسط و عدالت در میان مردم بوده است.(حدید/ ۲۵)

در ارتباط با آثار عدالت،‌ میتوان گفت که عدالت، مهمترین و محوری‌ترین کلیدواژه در گفتمان امام علی(ع) در همه اعصار به ویژه در دوران حکومت ایشان است. عدالت در نگاه علی(ع) چنان استوار و فربه است که انسان با نظر به کلمات حضرت و رفتار ایشان تصور می‌کند تمام هدف و غایت خلقت عدالت است و تمام همّ و غم علی(ع) برای اقامه عدل است حضرت عدل را جوهرۀ ایمان (شرح غررالحکم، ج ۲، ص ۳۰٫) و قوی‌ترین اساس و بنیان هستی و زندگی (همان، ج ۱، ص ۲۱۶) می‌داند. عدل را بهترین سیستم برای حاکمیت و فرمانروایی (همان، ج ۱، ص ۹۱ و ج ۳، ص ۴۲۰) و مفید به حال عموم مردم (نهج‌البلاغه، حکمت۲۳۱) معرفی می‌کند. همچنین دختر داد پیشه و عدالت‌ خواه پیامبر (ص) در ترسیم آثار زندگی ‌ساز عدل و داد در زندگی انسان فرمود: «وَ العَدلُ تَنسیقاً لِلقُلُوب؛ و عدالت را برای پیوند قلب ‌ها، مقرر فرمود». ( بحارالانوار، ج۲۹، ص ۲۲۱)

شناخت حقوق انسانی

یکی از الگوهای تعریف عدالت عبارت مشهور «اعطاء کل ذی حـق حقـه » یعنی دادن حق هر صاحب حقی به خودش اسـت. (طباطبایی، ۱۴۱۱ق، ج۱: ۳۷۱) بر این اساس،. حقوق، ابزاری برای تحقق عدالت هستند. و عدالت زمانی تحقق می‌یابد که حقوق افراد به طور کامل رعایت شده و هیچ‌گونه تبعیضی یا ستمی وجود نداشته باشد. بنابراین لازمه ی قرار گرفتن در مسیر عدالتخواهی، فهم درست از حقوق انسانی، منشا حقوق، فلسفه حقوق، غایت حقوق و حقوق متقابل انسانی است؛ حقوق انسانی حداقل حقوقی است که خداوند به انسان از آن جهت که انسان است فارغ از رنگ، نژاد، زبان، ملیت، جغرافیا، اوضاع و احوال متغیر اجتماعی یا میزان قابلیت و صلاحیت ممتاز و فردی او اعطا کرده است. (باقرزاده، محمدرضا؛ ۱۳۸۳، جهان شمولی حقوق بشر در اسلام. )

امام علی (ع) در خطبه ای اینطور می فرمایند: « فهم حق، انسان مؤمن را با جبهه باطل به رویارویی می کشاند. در این رویارویی و درگیری همه انسانهای حق گرا و باطل گرا، حتی آنهایی که هنوز پا به عرصه حیات ننهاده اند، شرکت دارند.» ( نهج البلاغه، خطبه ۱۲ )  در دنیای معاصر، از مهم‌ترین چالش انسان‌ها، به ویژه زنان، عدم شناخت کامل حقوق انسانی خود و دیگران است. این موضوع به قدری عمیق و مهم است که علت مشاهده مواردی مثل تزلزل در تصمیم گیری و انفعال از سوی خانم‌ها این است که آنها به صورت باور و اعتقاد در خصوص حقوق و تکالیف‌ به نتیجه نهایی نرسیده‌اند. (آلیا ، فاطمه ۱۳۸۶ مهم ترین مسأله امروز زنان چیست؟(دیدگاه کارشناسان مسائل زنان )،  مجله حورا،  شماره۲۵ )

عدالت به مثابه تکلیف

عدالت نه تنها یک توصیه اخلاقی است بلکه یک تکلیف الهی است،و این بدان معناست که عدالت یک وظیفه دینی، اخلاقی و اجتماعی است که، وظیفه همه بشریت است. با این همه بر مومنان است که در این امر پیشقدم باشند و برای ترغیب مردم به اجرای عدالت و قیام به آن، به شکل تبلیغ عملی اقدام به اجرای عدالت کنند تا دیگران در مقام عمل از فواید و آثار عدالت آگاه شوند و خود برای دستیابی بدان تلاش کنند.(نساء‌، آیات ۵۸ و ۱۳۵ / مائده‌، آیه ۸ / حجرات‌، آیه ۹)  از منظر امیرالمؤمنین علی(ع) حقوق و تکالیف انسان با هم ارتباطی تنگاتنگ دارند و جدایی آنها به هیچ وجه ممکن نیست. (نهج البلاغه، خطبه ۲۱۶) بنابراین، هیچکس نمی تواند در هیچ زمینه ای ادعای حق کند مگر اینکه به تناسب آن، به تکلیفی معادل نیز اذعان داشته باشد. و «انجام دادن هر تکلیف، مبتنى بر شناخت آن تکلیف است و شناخت شرایط و زمینه‌هاى آن و براى این شناخت باید زمان را، اقتصاد زمان را، جامعه را، انسان را، و مسائل انسانى را بشناسد. و پس از این شناختها باید با تعهّد ربانى، و وجدان دینى، و عاطفۀ اسلامى خویش مشکلات دیگران را مشکلات خود بداند، و از درد دیگران رنج ببرد، و عقب‌افتادگیها و محرومیّتها و بى‌توجّهیها و غفلتها دل او را بلرزاند، و بدینسان، در همۀ موارد لازم به صورتى مناسب و جدّى اقدام کند، و هیچ کوتاهى و فتورى به خود راه ندهد،» (حکیمی، محمدرضا. ۱۳۸۳ شرف الدین، ص: ۲۳۵) امام علی (ع) هرگز روا نمی شمارد که یک انسان وظیفه شناس و مکلف، تماشاچی صحنه های تبعیض و بی عدالتی باشد. در خطبه شقشقیه، پس از آنکه ماجراهای غم انگیز سیاسی گذشته را شرح می دهد، بدانجا می رسد که مردم پس از قتل عثمان به سوی او هجوم آوردند و با اصرار و ابرام از او می خواستند که زمامداری مسلمین را بپذیرد و او پس از آن ماجراهای دردناک گذشته و با خرابی اوضاع حاضر دیگر مایل نبود این مسئولیت سنگین را بپذیرد، اما به حکم اینکه اگر نمی پذیرفت حقیقت لوث شده بود و گفته می شد علی از اول علاقه ای به این کار نداشت و برای این مسائل اهمیتی قائل نیست و به حکم اینکه اسلام اجازه نمی دهد که آنجا که اجتماع به دو طبقه ستمگر و ستمکش، یکی پرخور ناراحت از پرخوری، و دیگری گرسنه ناراحت از گرسنگی، تقسیم می شود، دست روی دست بگذارد و تماشاچی صحنه باشد، این وظیفه سنگین را برعهده گرفت. ( مطهری، مرتضی ، سیری در نهج البلاغه، ص. ۱۱۵-۱۱۴)

سبک زندگی مبتنی بر عدالت

سبک زندگی به معنای روش و شیوه خاص زندگی هر فرد و جامعه است که مبانی و اصول معرفتی و اعتقادی خاص، نوع آن را مشخص نموده و سبک زندگی افراد را در جوامع از هم متمایز می‌نماید. (محمدی علی،  نوبری، مریم،  علیمحمدی، عبدالمجید، راهکارهای سبک زندگی مطلوب در حوزه فردی و اجتماعی در نهج البلاغه، ۱۴۰۳ ص. ۱۳۱-۱۵۷) سبک زندگی همه حوزه های رفتاری را شامل می شود که عینیت یافته ترجیح های فرد است.زنان به عنوان نیمی از پیکره اجتماع نقش تعیین کننده ای در بقا و گسترش نسل انسانی دارند.از این رو ضرورت دارد شیوه های رفتاری مناسب برای نیل به سبک زندگی مطلوب بیاموزند. ( باقرپور، مریم، ۱۳۹۷، پایان نامه سبک زندگی زن از منظر قرآن و روایات ، موسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل یاسین ) در دوران معاصر مهم‌ترین عنصر معرف سبک زندگی مدرن زنان، «فردگرایی» است. اگر در گذشته، مصلحت اجتماعی پررنگ بوده هم‌اکنون شادکامی فردی مناسبات و فرایندهای اجتماعی را تعیین می‌کند.

زنان معاصر برای رشد شخصیت خویش در مسیر عدالتخواهی باید سبک زندگی تازه ای انتخاب کنند. و این یعنی روش زندگی یک فرد عدالتخواه با دیگر افراد متفاوت می باشد. سبک زندگی مبتنی بر عدالت یعنی زندگی‌ای که در آن عدالت در تمام ابعاد، از جمله عدالت اجتماعی، اقتصادی، قضایی و اخلاقی، به عنوان یک اصل اساسی و راهنما در نظر گرفته می‌شود. این سبک زندگی شامل موارد زیر میشود:

/تقویت عزم و اراده: اراده قوی برای دفاع از عدالت و مقابله با ظلم، جزء مهم روحیه عدالت‌خواهی است. تمرین‌های ذهنی و فیزیکی می‌توانند در تقویت اراده کمک کنند. /تعاملات عادلانه با دیگران، و توجه به حقوق و نیازهای افراد  /مبارزه با ظلم و بیدادگری و تلاش برای اصلاح ساختارهای ظالمانه/عمل به اصول اخلاقی مثل صداقت، امانت‌داری، انصاف و ../ارتباط با افراد عدالت‌خواه می‌تواند الهام‌بخش و تقویت‌کننده روحیه عدالت‌خواهی باشد. /مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی که به عدالت کمک می‌کنند، مثل دفاع از حقوق بشر، مبارزه با فساد، و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر، می‌تواند روحیه عدالت‌خواهی را تقویت کند

و برای رسیدن به زندگی بر مبنای عدالت، الگوگیری از سبک زندگی حضرت علی (ع) میتواند پاسخی باشد به دغدغه‌های انسان معاصر؛ سبک زندگی امام علی (ع) بر پایه عدالت‌خواهی و عدالت‌ورزی استوار بود. ایشان نه تنها در گفتار، بلکه در عمل نیز به این اصل پایبند بودند و عدالت را حتی در حق دشمنان نیز رعایت می‌کردند. و به عنوان نماد عدالت در تاریخ شناخته می‌شوند. ایشان نه تنها در زمان خود، بلکه در طول تاریخ، الگویی برای عدالت‌خواهان و عدالت‌ورزان بوده‌اند. چنان که خود می‌فرماید: « به خدا سوگند اگر اقلیم‌های هفت‌گانه زمین را با هر چه در زیر آسمان آنها است به من دهند تا خدا را در حد گرفتن پوست جوی از دهان موری نافرمانی کنم، نخواهم کرد. چرا که این دنیای شما در نزد من از برگ نیم جویده‌ای در دهان ملخی ناچیزتر است. علی را با نعمت‌های فناپذیر و لذت‌های گذرا و ناپایدار چه کار! » (نهج‌البلاغهًْ، خ ۲۲۲)

جامعه عدالت محور

شرایط صحیح براى زندگى انسان‌ها در این جهان این است که «موجبات رشد انسانىِ‌» انسان فراهم باشد و «موانع رشد انسان» برطرف شود. (حکیمی، محمدرضا. ، ۱۳۹۳ قرآن و قبله (دو رکن بنیادین، در اتحاد مسلمین)، ص: ۳۹) و بدیهی است که حیات دینی حیاتی است که زمینه رشد انسان در آن موجود باشد و مانع رشد مفقود، و تنها زندگی در سایه عدالت است که چنین است و به افراد جامعه و خانواده ها ا مکان رشد می‌دهد، زیرا زندگی در محیط ظلم انسان را به سقوط می‌کشاند. و انسان فاقد رشد و افتاده در مسیر سقوط، به هیچگونه رشدى و تعالیی دست نخواهد یافت، چه دینی و چه اخلاقی. (حکیمی، محمدرضا. ، ۱۳۸۶ قصد و عدم وقوع (نامه ها)، ص: ۸۴،) در دین انبیا، و حاکمیّت اوصیا، عدل به منزلۀ سر است در تن. همچنانکه اگر سر نباشد تن مرده است، اگر عدل نباشد حاکمیّت دینى مرده است. (حکیمی، محمدرضا. ، ۱۳۸۹ سپیده باوران: مقالات، ص: ۶۱ ) امام علی (ع)  اساس قوام و استمرار حکومت ها را در رعایت عدالت توسط حاکمان آنها می دادند. ایشان خطاب به مدیران جامعه اینگونه می فرمایند: « عدالت را به کار گیر و از بی انصافی و بی عدالتی بر حذر باش که بی انصافی کردن با مردم آنان را آواره می کند و بی عدالتی به قیام مسلحانه وا می دارد» (نهج البلاغه، حکمت۴۷۶ )

جامعه با اقدامات ذیل نقش مهمی در رشد شخصیت عدالتخواهی در افراد بویژه زنان ایفا می‌کند این روحیه به نوبه خود به ایجاد یک جامعه عادل و مسئول کمک می‌کند.: ۱/ تقویت ارزش‌های اخلاقی مانند صداقت، امانت‌داری، وفاداری و انصاف و.. این ارزش‌ها پایه اصلی عدالتخواهی هستند و افراد را به سمت رفتار عادلانه سوق می‌دهند.۲/ ایستاری در برابر ظلم: جامعه باید به افراد توانایی ایستادن در برابر ظلم و نابرابری را بیاموزاند. این امر به افراد کمک می‌کند تا در برابر بی عدالتی‌ها ایستادگی کنند و برای اصلاح وضع موجود تلاش کنند. ۳/ آموزش عدالتخواهی:. جامعه باید عدالتخواهی را در افراد از سنین پایین آموزش دهد. این آموزش می‌تواند از طریق خانواده، مدارس، رسانه‌ها و سایر نهادهای اجتماعی صورت گیرد.

خانواده عدالت محور

خانواده به عنوان اولین نهاد اجتماعی که فرد در آن پرورش می‌یابد و روابطش را شکل می‌دهد مهمترین کانون تأثیرگزار بر انسان و شخصیت انسانی است. زنانی که در خانواده های عدالت محور رشد کرده باشند صفت عدالت خواهی در آنها نمایان است. امام  علی(ع) در این زمینه می فرماید: « ای کمیل! خانواده ات را فرمان ده که (روزها) در به دست آوردن بزرگواری (و مکارم اخلاق) بکوشند و پیوسته اهتمام کنند در قضاء حوائج مسلمانانی که خوابند (در شب ها). سوگند به خدایی که تمام صداها را می شنود هر کس دلی را شاد کند، خداوند از آن شادی لطفی برای او قرار دهد که به هنگام مصیبت چون آب زلالی بر او باریدن گرفته وتلخی مصیبت را بزداید چنان که شتر غریبه را از چراگاه دور سازند.» ( نهج البلاغه، حکمت ۲۵۷ ) خانواده‌ها می‌توانند با رعایت نکات زیر نقش مهمی در شکل‌گیری روحیه عدالتخواهی در افراد خانواده ایفا کنند: /عدالت در برخورد با فرزندان: والدین باید در برخورد با فرزندان خود عادل باشند و به نفع هیچ یک از آن‌ها تبعیض قائل نشوند. این به معنای تقسیم عادلانه توجه، زمان، محبت و وظایف بین فرزندان است. امام علی(ع) می فرمایند: « ؛پیامبر(ص) کسی را دید که دو فرزند داشت، یکی را بوسید و دیگری را رها کرد [در این هنگام] پیامبر خدا [به وی] فرمود: «چرا میان آنان یکسان عمل نکردی؟!»( من لایحضره الفقیه، ابن بابویه صدوق، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص ۴۸۳)/ حفظ حقوق فرزندان از جمله حق بیان نظر، حق انتخاب، حق احترام و حق داشتن فرصت‌های برابر. /آموزش اصول عدالت. / ایجاد محیط امن و حمایت‌گر: خانواده‌ای که محیطی امن، حمایت‌گر و عادلانه دارد، فرزندان را قادر می‌سازد که در آن محیط رشد پیدا کرده و روحیه عدالت خواهی را در خود تقویت کنند.

نتیجه گیری

در دنیای معاصر، شخصیت زن از جایگاه واقعی خویش به تن مداری، فرد گرایی و مصرف گرایی تنزل یافته است. و یکی از پیامدهای مهم این تنزل شخصیتی، بی تفاوتی و بی تعهدی زنان در رویایی با ناعدالتی ها است. با توجه به آموزه های غدیر و رهنمودهای امام علی (ع ) به عنوان منتخب غدیر مولفه هایی چون جایگاه شناسی زن، آگاهی از عدالت، شناخت حقوق انسانی، عدالت به مثابه تکلیف، سبک زندگی مبتنی بر عدالت، جامعه عدالت محور، خانواده عدالت محور میتواند در رشد شخصیت زنان مسلمان معاصر در مسیر عدالتخواهی کمک کند.

منابع

قران کریم

نهج البلاغه

– حکیمی، محمدرضا. ۱۳۹۵مترجم احمد آرام. نویسنده علی حکیمی, و محمد حکیمی. ، ترجمه الحیاه، جلد: ۱۰،  ه.ش.، قم – ایران، دلیل ما

– طباطبایی، سیدمحمدحسین. (۱۴۱۱). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه اعلمی للمطبوعات،

– کیا، مرتضی, و مرتضی کیا, و محمدرضا حکیمی. ۱۳۹۳ ، سه یار خراسانی در انقلاب‌: مطهری – شریعتی‌ – حکیمی‌ (ضمیمه‌) استا‌د محمدتقی‌ شریعتی‌،.ش.، تهران – ایران، انتشارات علمی – فرهنگی الحیاه

– حکیمی، محمدرضا. ،  ۱۳۹۳قرآن و قبله (دو رکن بنیادین، در اتحاد مسلمین)، ه.ش.، تهران – ایران، انتشارات علمی – فرهنگی الحیاه

– عظیمی فر، مینا، ۱۴۰۲ تبیین هویت ذاتی زن در تعریف قرآن از انسان، ،‌  سایت برنا نیوز

– حکیمی، محمدرضا، ۱۳۸۹سرود جهشها، چاپ چهاردهم، قم، دلیل ما،

– حکیمی، محمدرضا، ۱۳۸۶مرام جاودانه، چاپ سوم، قم، دلیل ما،

– حیدری محمد ، انصاری، نرگس،۱۴۰۱ مقاله آیا جریان غدیر، قضیه ای تاریخی است، سایت ششم.

– حکیمی، محمدرضا. ، ۱۳۸۹سپیده باوران: مقالات،  ه.ش.، قم – ایران، دلیل ما

-عطارزاده، مجتبی، ۱۳۹۶ بنیادهای هویت مداری زن در آموزه های مکتب نبوی، فصلنامه سراج منیر، شماره ۲۶، بهار.

– حکیمی، محمدرضا. ۱۳۸۳ ه ، شرف الدین،:.ش.، قم – ایران، دلیل ما

– علی محمدی کریم نوبری مریم علیمحمدی عبدالمجید ۱۴۰۳راهکارهای سبک زندگی مطلوب در حوزه فردی و اجتماعی در نهج البلاغه  دوره ۲۳، شماره ۲ – شماره پیاپی ۸۱ تیر

– قربان نیا، ناصر، ۱۳۸۳ عدالت و حقوق، قبسات، شماره ۳۲

– مطهری، مرتضی ، سیری در نهج البلاغه، موسسه انتشارات صدرا.چاپ ۲۷.

– من لایحضره الفقیه، ابن بابویه صدوق، جامعه مدرسین، قم، اول، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص ۴۸۳

– نوری، میرزا حسین، مُستَدرَکُ الوَسائل و مُستَنبَطُ المَسائل،ناشرآل البیت لإحیاء التراث – بیروت – لبنان

– باقرزاده، محمدرضا؛ ۱۳۸۳، جهان شمولی حقوق بشر در اسلام، قم: انتشارات موسسه امام خمینی.

– حقیر ابراهیم آبادی، فاطمه،۱۳۹۷ ،بی تفاوتی اجتماعی و علل آن از منظر حضرت زهرا(س)، سایت ششم

– آلیا ، فاطمه ۱۳۸۶ مهم ترین مسأله امروز زنان چیست؟(دیدگاه کارشناسان مسائل زنان )،  مجله حورا شماره۲۵ )

– مجلسی، محمد‌باقر، ۱۴۵۷، بحار‌الانوار ، بَیروت- لبنان، ناشر، مؤسَسَه‌الوفَاء،

– تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، ۱۴۱۰ ق‌، غرر الحکم و درر الکلم‌، ناشر: دار الکتاب الإسلامی‌،قم‌ چاپ: دوم‌.