در ادامه برگزاری سلسله سخنرانی‌های مجموعه فرهنگی امام جعفر صادق (ع) میبد در تاریخ پنجشنبه، ۱۶ آبان ماه (۱۳۹۸) نشستی با سخنرانی دکتر رضا برنجکار و با موضوع: «معرفت فطری و نقش آن در معناشناسی اسماء و صفات الهی» در تالار علامه حکیمی برگزاری گردید که مورد استقبال حاضران و پرسش آنان نیز قرار گرفت. گزارش کوتاهی از این سخنرانی فراهم شده که حاوی نکات کلیدی در موضوع یادشده است.

حجت الاسلام دکتر رضا برنجکار در مقدمه گفتار خود به بحث های سه گانه ای پرداخت که نیاز اولیه در این بحث را تشکیل می‌دهد. در اینجا نخست بحث از اثبات وجود خدا مطرح می شود و سپس سخن از اسماء و صفات و افعال الهی یا همان عدل الهی به میان می آید. ایشان بحث را در این جلسه به کلیت اسماء و صفات محدود کرده و پر اهمیت ترین بخش را مبحث معنا شناسی اسماء و صفات بر شمرد که در کتاب های فلسفه دین در دوجا مورد بحث قرار می‌گیرد. یکی در بحث زبان دین و دیگری در ذیل همان بحث اسماء و صفات.
وی با توجه به این مقدمات، گفت که محور اصلی بحث را موضوع معنا شناسی اسماء و صفات الهی باید دید.
طرح مساله چنین صورت می گیرد که ارباب ادیان، خدا و خویش را با اسماء و صفاتی یاد می کنند که نسبت به آنها دارای نوعی از آگاهی اند. انسان به علم خود آگاهی دارد وقتی خدا را عالم می نامد در حقیقت به نوعی معنای مشترک میان خود و خدا نوع پیدا می کند. نظریه ای که اشکال‌های روشنی داشته و مورد نفی متون دینی است. همین مسأله (مشترک بودن معانی میان خدا و آفریدگان) است که زمینۀ خدا شناسی های متعددی را فراهم می کند و راههای مختلف خداشناسی را پیش می کشد.
وی در ادامه افزود که دیدگاه ها در بارۀ خداشناسی دارای وجوه مختلفی است که چهار صورت آن از همه مهم تر است که همه این دیدگاهها برای پاسخ به همان مسأله پیش‌گفته است.
۱) الهیات اثباتی. ۲) الهیات سلبی در مسیحیت دیوزینوس و در اسلام بخش بزرگی از متکلمین مانند علامه حلی و خواجه طوسی و کلا مدرسه حله و از محدثان شیعه مانند کلینی و صدوق بر این نظرند و در میان فلاسفه از همه شناخته تر قاضی سعید قمی است. ۳) الهیات کارکردی که در غرب هم خیلی طرفدار دارد و در علم کلام اسلامی سابقه دار است. مثلا قادر چنین تعریف می شود که الذی یصح منه الفعل و الترک که تعریف مورد نظر بسیاری از متکلمان است. یا آنکه علم را به اِحکام در فعل تعریف می کنند نه صور مرتسمه یا صور ذهنی و مانند آنها. ۴) خداشناسی فعلی. از آنجا که بیشتر صفات خدا، صفات فعلی است در این دیدگاه سعی می شود تا همان صفات سلبی هم فعلی معنی شود. در روایات نیز این نگرش قابل پیگیری است و شواهدی دارد.
دکتر برنجکار افزود که سه دیدگاه آخری با یکدیگر قابل اجتماع اند ولی با دیدگاه نخست امکان جمع ندارند. زیرا در حقیقت گویی این دیدگاه ها برای رنگ و بوی اثباتی بخشیدن به همان الهیات سلبی ارائه و پیشنهاد شده است.

پس از این مباحث مقدماتی به بحث فطرت رسیده و بیان کرد «در نگاه دینی اما مسأله فطرت مطرح است البته با توضیح سنت شیعی در روایات اهل بیت علیهم السلام. به گونه ای که هیچ یک از استدلال های مطرح در کلام و فلسفه اسلامی در روایات اسلامی ما و آیات قرآن برای اثبات خدا وجود ندارد. اما کاربرد فطرت شمار بالایی دارد. به نظر می رسد در ادیان توحیدی کلا چنین است که انسانها اصولاً خداشناس به دنیا می آیند و هیچ فرضی برای خدانشناسی اولیه انسان و نیاز او به دلیل و پذیرش وجود ندارد. یکی از مهمترین آیه ها در این بحث «فطرت الله التی فطر الناس علیها» است اگر چه آیات دیگری نیز وجود دارد. علامه امینی در کتاب المقاصد العلیه به نوزده آیه در قرآن اشاره می کند که در پیوند با فطرت و تبیین مسائل آن است به اضافه یکصد و چهل روایت پیرامون شرح فطرت و مقصود از آن که بر صحیح السند بودن نزدیک به چهل روایت از این مجموعه تاکید می کند. البته صحیح به معنای مورد نظر متأخرین که حاوی صحت در همه اشخاص حاضر در سند است. در همه این روایات در شرح فطرت، سخن از معرفتی است که صنع و ساخت خداست و مربوط به مرحله ای پیشینی در زندگی و حیات انسانی است. به گونه ای که اگر آن آگاهی و معرفت نسبت به خدا وجود نداشته باشد هیچ کس راهی به خدا نخواهد یافت و دیکر راهی به شناخت خدا موجود نیست. این تعریف از فطرت با هیچ‌یک از دیدگاههای مطرح در نظر مفسرین معاصر که در باره فطرت ارائه شده است از قبیل ساختار الهی، یا گرایش الهی داشتن، هماهنگی ندارد.
بنابر تعریف یاد شده ارسال رسولان و نزول آیات کتاب همه برای یک مقصود است و آن تذکر به همان خدای شناخته شده است. بنا بر این در مجموع ما با مقوله ای به نام فطرت الهی در انسان سرو کار داریم که به معنای معرفت به خدا است به گونه ای که اگر آن معرفت به آدمی اعطا نمی شد انسان توانایی ذهنی یا عقلی برای راهیابی به شناخت خداوند هرگز نداشت.
استاد برنجکار در ادامه به ذکر شواهد متعددی از کلام اهل بیت علیهم السلام در باره عبادتی چون نماز و حقیقت آن و نیز متون دعا و زیارات شیعی و همچنین کلمات نورانی معصومین علیهم السلام در تعریف الهیات قرآنی پرداختند که برای جویندگان بسیار راهگشا و آموزنده می تواند باشد. تفسیر تعابیری چون «اسمائه تعبیر» به شکلی که نام های خداوند، الفاظی برای عبور دادن خوانندگان اسماء الهی به جهان پیشینی از سنخ معرفت و تجلی بخشیدن و آشکار سازی آنها است که آن را الهیات تعبیری یا مکتب تعبیر می نامند. همچنان که از الهیات/مکتب توصیفی نیز پرده بر می دارد.
متن کامل سخنرانی دکتر برنجکار همراه با پرسش و پاسخ حاضران را در کانال تلگرامی مجموعه فرهنگی امام صادق علیه السلام میبد، می توان دنبال کرد.

? #گزارش_تصویری